اشعه ایکس چیست و چه کاربردی دارد؟

1.اشعه ایکس چیست و چه کاربردی دارد؟

به مانند نور و امواج  رادیویی، اشعه x نیز فرمی از نیروی موجی است اما برخلاف نور، اشعه ایکس می تواند به داخل بدن نفوذ کرده تصویری از ساختارهای درونی بدن ایجاد کند.رادیولوژیست تصاویر ایجاد شده را بر روی فیلم یا مانیتور مشاهده می کند.تصاویر رادیولوژی اطلاعات ارزشمندی در رابطه با سلامت شما و ساختار های آناتومیک بدن شما در اختیار پزشکان  و دندان پزشکان قرار می دهد و او را در رسیدن به یک تشخیص دقیق و اجرای طرح درمان مناسب یاری می نماید. 
بعنوان مثال در موارد زیر استفاده از رادیوگرافی سودمند میباشد : 
 تشخیص پوسیدگی های دندانی 
 ارزیابی عمق پوسیدگی ها 
درگیری احتمالی عصب دندانی 
 شکستگی ها 
 ضایعات پاتولوژیک داخل استخوانی 
 فضای موجود در استخوان های فکی جهت قرار دادن ایمپلنت

۲.ایا اشعه ایکس تشخیصی می تواند منجر به آسیب شود؟

عموما خیر. دوز دریافتی در اکثر تصویربرداری ها ،چه در تکنیک های معمول انالوگ و چه در سیستم های دیجیتال امروزی بسیار اندک است (این مقدار در تصویربرداری های فک و صورت به مراتب کمتر می باشد). آن دسته از معاینات رادیولوژیک که  با دوز دریافتی بالا انجام میشوند، مانند سی تی اسکن قفسه سینه یا جمجمه، می توانند شانس ابتلا به سرطان های مرتبط با اشعه را بالا ببرند.

۳.رایج ترین کمیت در ارزیابی دوز اشعه کدام است؟

دوز اشعه  اغلب توسط کمیتی به نام "دوز موثر" که بصورت میلی سیورت (mSv) محاسبه می شود بیان می گردد.از انجایی که بافت ها و ارگان های مختلف حساسیت متفاوتی نسبت به اشعه ایکس دارند ریسک رادیاسیون واقعی قسمت های مختلف بدن نیز متفاوت خواهد بود.واژه  دوز موثر زمانی به کار می رود که ریسک میانگین کل اندام های بدن مورد بررسی قرار گیرد.دوز موثر امکان تخمین ریسک اشعه  را فراهم می نماید.

۴.تشعشع زمینه ای یا Background Radiation  چیست؟

تشعشع یونیزانی است که بصورت طبیعی و مصنوعی تولید می شود و در همه جا حضور دارد و انسان های روی زمین بصورت غیر قابل اجتناب و طبیعی همه در معرض آن هستند.میزان تشعشعات زمینه ای طبیعی و مصنوعی بسته به مکان و ارتفاع محل زندگی افراد در سرتاسر کره زمین از 1 تا 3میلی سیورت متفاوت است.منابع این تشعشات شامل تشعشعات کیهانی، تشعشات خروجی از زمین ، غذاها و حتی بدن خود فرد است.با افزایش ارتفاع ، میزان تشعشعات کیهانی افزایش می یابند.برای مثال در یک پرواز از لس آنجلس به لندن دوز تخمینی جذب شده به بدن  بدلیل ارتفاع زیاد و نزدیکی به خورشید معادل 10 روز اکسپوز طبیعی خواهد بود. این تشعشات(تشعشعات گاما) مشابه اشعه ایکسی است که در تصویربرداری های پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.

لذا می توان از ان به عنوان معیاری جهت تخمین و مقایسه دوز دریافتی فرد هنگامی که در معرض اشعه ایکس پزشکی قرار می گیرد  استفاده نمود.جدول زیر مقایسه دوز موثر تشعشعات زمینه ای و تعدادی از پروسه های رادیولوزیک را نشان می دهد.

٥.آیا اشعه ایکس ابتلا به سرطان را افزایش می دهد؟

ریسک ابتلا به سرطان های القا شده توسط اشعه هر چند بسیار ناچیز است ولی  وجود دارد.هر معاینه تصویربرداری که بیمار انجام می دهد موجب افزایش بسیار جزئی شانس ابتلا به سرطان می شود.لذا به حداقل رساندن دوز تصویربرداری به شرط حفظ کیفیت تشخیصی تصاویر توصیه می شود.احتمال ابتلا به سرطان های ناشی از اشعه به ازای هر 1000 میلی سیورت دوز دریافتی بیمار 6 الی 5 درصد افزایش می یابد. این افزایش در ریسک ابتلا به سرطان ها در اثر اشعه به قدری اندک است که قابل قیاس با ریسک ابتلا به سرطان هایی است که به شکل طبیعی و بدون علت خاصی ایجاد می شوند.

٦.ایا محدودیتی در میزان اشعه ای که بیمار می تواند دریافت کند وجود دارد؟

خیر. از آنجایی  که میزان منفعت اشعه ایکس در مبحث تشخیصی بیش از ریسک آن می باشد، هیچ سازمان بین المللی محدودیتی برای دوز بیماران مشخص نکرده است.میزان ریسک مرتبط با تشعشعات ایکس در حیطه معاینات پزشکی قابل قبول  است.البته پزشک مربوطه و رادیولوژیست می بایست لزوم انجام درمان و بیشتر بودن منفعت رادیوگرافی نسبت به ریسک ان را برای بیماران در نظر داشته باشند.میزان اشعه به کار رفته در اغلب معاینات پزشکی بسیار ناچیز است و  سود ان بر ضررهای احتمالی اش می چربد.لازم به ذکر است که چنان چه در جدول فوق مشخص گردیده است این میزان در رادیوگرافی های داخل دهانی به مراتب ناچیزتر می باشد.
اشعه ایکس تنها زمانی که سوییچ اکسپوژر روشن است تولید می شود و به مانند نور مرئی هیچ اشعه ای پس از قطع اکسپوژر توسط سوییچ در محیط باقی نمی ماند.

٧. ایا روشی برای کاهش اشعه دریافتی بیمار وجود دارد؟

بله.راه کارهای متعددی جهت کاهش دوز دریافتی وجود دارد .استفاده از گیرنده تصویری سریع یا حساس تر موجب کاهش اشعه دریافتی بیمار با حفظ کیفیت تشخیصی مطلوب می شود. استفاده از فیلم نگهدار حین رادیوگرافی های داخل دهانی میزان خطا را کاهش داده و احتمال نیاز به تکرار رادیوگرافی را کمتر می کند.غده تیروئید به خاطر موقعیت آناتومیکی اش در رادیوگرافی های داخل دهانی نسبت به اشعه حساس تر است و لذا استفاده از گردنبند محافظ تیروئید هر زمان که مقدور باشد توصیه می شود.

٨.ایا رادیوگرافی برای کودکان ایمن است؟

هیچ محدودیتی برای استفاده از اشعه ایکس در کودکان وجود ندارد و منافع تشخیصی رادیوگرافی  بیشتر از ضررهای احتمالی ان می باشد.برآورد شده است که از هر 1000 کودک یک نفر در صورت دریافت 10 میلی سیورت اشعه می توانند دچار سرطان های ناشی از اشعه شود.قابل ذکر است که میزان دوز اشعه برای حصول تصویر رادیوگرافی مناسب در کودکان به مراتب کمتر از بزرگسالان است.

٩. ایا رادیوگرافی در حین بارداری مجاز است؟

بیشترین حساسیت جنین نسبت به اشعه روز 32 تا 37 بارداری(4.5 تا 5.5 هفتگی) است .زمانی که ارگان ها در حال شکل گیری هستند .جنین زمانی در خطر است که درست در مسیر اشعه برخوردی باشد و از انجایی که در رادیوگرافی های دندانی اشعه مستقیما از جنین عبور نمی کند و چون مزایای کلینیکی رادیوگرافی بیش از ریسک ناچیز ان است دلیلی برای عدم انجام ان در صورت نیاز به رادیوگرافی وجود ندارد.با روی کار امدن تجهیزات پیشرفته امروزی و تکنیک های مناسب رادیوگرافی از سر و گردن, اندام ها,  شانه و حتی قفسه سینه به صورت ایمن قابل انجام است و جنین را در معرض برخورد اشعه ایکس قرار نمی دهد.افراد باردار می بایست رادیولوژیست یا تکنسین مربوطه را از باردار بودن یا بارداری احتمالیشان مطلع نمایید.از انجایی که ممکن است اکثر افراد در 8 هفته اول از باردار بودنشان مطلع نباشند لذا بهتر است تمامی تمهیدات حفاظتی لازم مانند استفاده  از روپوش سربی برای همه بیماران در نظر گرفته شود.